Basiliek H.H. Agatha en Barbara

Het be­lang­rijk­ste monu­ment in Ouden­bosch is de Basiliek van de Heiligen Agatha en Barbara. De kerk werd gebouwd tussen 1865 en 1880 en werd in 1912 tot basilica minor verheven. De kerk is een verkl­ein­de kopie van de Sint-Pieters­basi­liek, met het front van de Sint-Jan van Lateranen te Rome. Architect is P.J.H. Cuypers, doch de voor­ge­vel is voltooid onder lei­ding van G.J. van Swaay.

• Over­zicht van vie­rin­gen in de Basiliek

• Een bezoek brengen of een rond­lei­ding or­ga­ni­se­ren

Stijl­pe­rio­de

Pastoor Willem Hellemons gaf opdracht tot de bouw van de kerk, ter ver­van­ging van de gotische kerk van Ouden­bosch. Hellemons had in Rome gestu­deerd en was daar onder de indruk geraakt van de ker­ke­lijke architectuur. Hoewel de pastoor een afkeer had van gotiek en neogo­tiek was het juist P.J.H. Cuypers, bij uitstek de architect van de neogo­tiek, die de opdracht kreeg om de nieuwe kerk te ontwerpen. Cuypers ver­trok hier­voor naar Rome om daar met name de ‘Sint-Pieter’ te bestu­de­ren. Na zijn reis naar Rome ontwierp Cuypers de kerk in Ouden­bosch zoveel moge­lijk gelijkend op de St. Pieter. Mede op ini­tia­tief van de bouw­pas­toor richtte hij zich voor de voor­ge­vel op de St. Jan van Lateranen even­eens in Rome.

Het gebouw is een vreemd ele­ment in het oeuvre van de architect omdat zowel de stijl als de uit­voe­ring tegen zijn denk­beel­den ingingen. Qua stijl bena­dert de kerk dicht het door Cuypers verfoeide neoclassicisme. Hetzelfde geldt voor het interieur, waar met name veel met marmer­pa­tro­nen beschil­derd hout en stuc­werk is toegepast. Omdat nergens de hand van Cuypers te herkennen is, is vaak betwijfeld of hij de kerk wel echt heeft ont­wor­pen. Ver­schil­lende do­cu­menten, waar­on­der bouw­te­keningen en begro­tingen, dragen echter zijn hand­te­kening. De voor­ge­vel, die pas in 1892 werd voltooid, is gebouwd naar het oor­spron­ke­lijk ontwerp dat is ontstaan door de samen­wer­king tussen Hellemons en Cuypers. In 1911 is op het kerk­plein een monu­ment geplaatst voor de Neder­landse zouaven, die juist in de jaren dat een begin is gemaakt met de bouw van de kerk, in grote getale via Ouden­bosch naar Rome trokken om de pau­se­lijke staat te verde­digen

Interieur

Het interieur is rijke­lijk versierd met schil­deringen en beel­den. Langs de wan­den in de zijbeuken hangen schil­derijen die de kruis­weg van Jezus voor­stel­len. In de rechterzijbeuk staat een kleine kopie van de Pietà van Miche­lan­ge­lo. In het mid­den­schip staan in de nissen van de pilaren grote beel­den van de apos­te­len. Onder de kansel bevindt zich het beeld van St. Petrus in zittende hou­ding. Er is een tombe-altaar met een goud­kleu­rig baldakijn. Tegen de schuine zij­den van de vier hoofdpilaren staan beel­den van de kerk­va­ders Athanasius, Ambrosius, Au­gus­ti­nus en Johannes Chrysostomus.

Koepel

De basiliek is 81 meter lang, 55 meter breed en het hoogste punt van de koepel is 63 meter. Er is één grote koepel (20 meter doorsnede en 51 meter hoog) en er zijn ver­schil­lende kleinere koepels. De koepel is via een smalle trap te beklimmen en de schil­deringen aan de binnen­kant van de koepel zijn zo van dichtbij te bekijken. Via de koepel­trap naar bene­den komt men in de winkel.

Onder de koepel staat een Latijnse inscriptie. De tekst is afkoms­tig uit het Evan­ge­lie volgens Mattheüs 16,18 en is een kopie van de inscriptie onder de koepel van de Sint-Pieter.

TV ES PETRVS ET SVPER HANC PETRAM AEDIFICABO ECCLESIAM MEAM.
TIBI DABO CLAVES REGNI CAELORVM

Jij bent Petrus (rots), en op deze rots zal ik mijn kerk bouwen.
Aan jou zal ik de sleu­tels van het Ko­nink­rijk der Hemelen geven

Altaar

Het sacra­mentsaltaar is ontstaan onder pastoor Rovers in 1903. Er staan grote beel­den van de kerk­le­ra­ren Gregorius de Grote, Basilius, Gregorius van Nazianze en Hiëronymus van Stridon voor. Naast het altaar staat links het beeld van Bonaventura en rechts het beeld van Thomas van Aquino. Deze zijn gemaakt door de Vlaamse beeld­hou­wer J.F. de Vriendt. In de goud­kleu­rige achterwand van het altaar zit een gebrand­schil­derd raam met een duif, het zinne­beeld van de Heilige Geest.

Dichtbij het altaar staat het beeld van Maria met kind. In de nissen aan de wan­den van de voor­kerk staan beel­den van de evan­ge­lis­ten Lucas en Marcus, de apos­te­len Petrus en Paulus, van de heiligen Norbertus, Juliana, Margaretha-Maria Alacoque en Johannes Nepomucenus.

Orgel

Het orgel is gebouwd door Ludwig König in 1772. Op 3 au­gus­tus 1773 werd het orgel in gebruik geno­men. In 1941 is het orgel door Jan Vermeulen uit Alkmaar omge­bouwd en uit­ge­breid naar een elektro-pneu­ma­tisch systeem. De orgelkas is voor­zien van twee engelen met het wapen van paus Leo XIII. De res­tau­ra­tie c.q. ombouw van 1941 bleek in de loop der jaren geen gelukkige geweest te zijn. Het gekozen systeem liet het in tech­nisch en esthe­tisch opzicht steeds meer afweten.

Vanaf 1975 zijn er nieuwe res­tau­ra­tie­plannen gemaakt. Na veel onder­zoek en nog enkele aan­ge­paste plannen werd aan de firma Verschueren de opdracht (nieuw­bouw in his­to­rische stijl) verstrekt. Medio 1987 is, na het sluiten van een contract, het pijp­werk naar het atelier in Heythuysen ver­voerd en zijn de niet meer te benutten onder­de­len verwij­derd. De kas is ter plaatse gerestaureerd en gecomple­teerd, gereinigd en opnieuw geschil­derd en verguld; ont­bre­kende panelen in de zijwan­den en in de onder­bouw zijn gecomple­teerd en ook is het dak weer sluitend gemaakt. De orgelkas is geheel naar voor­beeld van de orgelkas van de sacra­ments­ka­pel in de St. Pieter.

Door rijks­ad­vi­seur O.B.Wiersma is, in samen­wer­king met de orgelmakers en met J.J. van der Harst, al het his­to­risch pijp­werk onder­zocht op stijl­ken­merken, inscripties, mensuren (maatver­hou­dingen) etc. Al doende kwam steeds meer van het oude werk boven water en kon er een split­sing wor­den gemaakt in pijp­werk van König, pijp­werk van onbekende her­komst uit de eerste helft van de 19e eeuw, dat een opmer­ke­lijke over­een­komst met het werk van de orgelmaker Van Hirtum uit Hilvarenbeek ver­toont; pijp­werk uit de periode 1883-93, een aantal pijpen van onbekende her­komst en tenslotte het ma­te­ri­aal uit 1941. Van het orgel uit 1773 bleek geen enkel register geheel te zijn verdwenen. Wel had­den in de loop van vele jaren ver­schil­lende opschui­vingen en wijzi­gingen plaats­ge­von­den.

(bron: Wikipedia)

Stich­ting Behoud Basiliek

Op 1 april 1954 is de stich­ting bij notariële akte opgericht en stelt zich het behoud van de Basiliek ten doel. De res­tau­ra­ties en on­der­houds­werk­zaam­he­den tussen 1959 en 1988 zijn in opdracht van en voor reke­ning van de stich­ting verricht. Thans draagt de stich­ting be­lang­rijk bij in het door de over­heid gesubsidieerde on­der­houd. De hier­voor beno­digde fi­nan­ciële mid­de­len verkrijgt de stich­ting onder andere van de leden van het Genoot­schap der Zouaven. Het lidmaat­schap hier­van wordt van harte aan­be­vo­len. Contact­persoon is J. Bedaf, (06) 256 33 439. 

Stich­ting Pro­mo­tie Basiliek

De stich­ting Pro­mo­tie Basiliek is op 7 april 1995 opgericht bij notariële akte en heeft ten doel:

• het openstellen van de Basiliek voor bezoekers,
• het bevor­de­ren van het bezoek aan de Basiliek,
• het or­ga­ni­se­ren van ac­ti­vi­teiten ter be­vor­de­ring van de bekend­heid van de Basiliek en
• het ver­rich­ten van alle ver­dere han­de­lin­gen, die met het vorenstaande in de ruimste zin ver­band hou­den of daartoe bevor­der­lijk kunnen zijn.

De stich­ting tracht haar doel onder meer te verwezen­lijken door:

• het instellen van een orde­dienst,
• de verkoop van devotionalia, boeken, cd's en souvenirs,
• uit­ge­ven van be­zin­nings­tek­sten bij projecten in de Basiliek,
• het ver­zorgen van rond­lei­dingen en
• het promoten van de Basiliek in de ruimste zin van het woord.

De stich­ting doet haar werk­zaam­he­den met onbezol­digde vrij­wil­li­gers.

Voor een rond­lei­ding reserveren of in­for­ma­tie over de kerk:
Contact­persoon is J. Bedaf, (06) 256 33 439.